FODMAPS, czyli z ang Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols czyli „Fermentujące Oligo- Di- i Monosacharydy oraz Poliole”. Jest to grupa krótkołańcuchowych węglowodanów szybko fermentujących, słabo wchłanianych o wysokim ciśnieniu osmotycznym.

Do tej grupy zaliczamy cukry takie jak:
– fruktoza, głównie występująca w owocach, miodzie, niektórych słodyczach oraz syropie glukozowo- fruktozowym
– laktoza, czyli cukier mleczny, który w największej ilości występuje w twarogach, mascarpone, ricotcie, mleku skondensowanym, jogurtach, maślance, mleku, śmietanie
– fruktany, występujące np. w cebuli, pszenicy czy czosnku
– galaktooligosacharydy, czyli cukry występujące w nasionach roślin strączkowych: ciecierzycy, fasolach, soi, napoju sojowym
– poliole, czyli ksylitol, mannitol, maltitol czy sorbitol

Czym skutkuje spożycie FODMAP, szczególnie u osób z chorobami jelitowymi?

Osoby ze zdrowym przewodem pokarmowym najczęściej nie odczuwają większego dyskomfortu po spożyciu FODMAP. Gorsza sytuacja ma miejsce u osób z zespołem drażliwego jelita czy nieswoistymi zapaleniami jelit np. Zespołem Leśniowskiego- Crohna bądź wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Osoby te są szczególnie wrażliwe na spożywienie produktów bogatych w FODMAP. Związki te wpływająna zwiększone wchłanianie płynów do światła jelita wynikające z dużej aktywności osmotycznej FODMAP, co może doprowadzić do rozciągania jelit wywołując różne dolegliwości brzuszne, a także występowania biegunek. W jednym z projektów zbadano wpływ podania laktulozy dla pacjentów ze zdrowym przewodem pokarmowym oraz dla chorych na IBS. Jak wykazano, zawartość wody w jelicie cienkim znacząco wzrosła w przypadku pacjentów z rozpoznanym IBS, czemu towarzyszyły częstsze dolegliwości bólowe.

Dodatkowo szybka fermentacja jelitowa produktów z FODMAP powoduje produkcję nadmiernej ilości gazów w świetle jelit, co skutkuje występowaniem wzdęć czy też stanów bólowych.

W tabeli poniżej przedstawiono produkty spożywcze podzielone na grupy o niskiej i wysokiej zawartości FODMAP:

Tabela 1. Podział produktów spożywczych na grupę o niskiej i wysokiej zawartości FODMAP

Zasady diety Low- FODMAP
Dieta o niskiej zawartości FODMAP wprowadzana jest najczęściej w III etapach, czasem występuje też w II etapach:

 ETAP I: najczęściej trwający około 6-8 tygodni, jest to etap największych restrykcji FODMAP w diecie, z diety całkowicie eliminujemy wszystkie produkty high- FODMAP, czyli mleko, jogurty, twarożek, produkty zbożowe z zawartością pszenicy, żyta i jęczmienia, niewskazane rodzaje owoców i warzyw, nerkowce, pistacje, miód, słodziki typu ksylitol, sorbitol, maltitol

 ETAP II: trwa od 8 do 12 tygodni, polega na ponownym stopniowym wprowadzaniu produktów zawierającym FODMAP do codziennej diety, wprowadzenie nowego produktu do jadłospisu powinno odbywać się mniej więcej 1 produkt na 3-4 dni, pacjent powinien w tym czasie notować, czy po wprowadzonym produkcie pojawiają się dolegliwości bólowe, zapisywać swoje samopoczucie

 ETAP III: długoterminowy, spersonalizowany plan diety z zawartością FODMAP dostosowaną do danego pacjenta ustalany po próbach wprowadzenia produktów HIGH- FODMAP w II etapie diety, plan diety powinien być ułożony po szczegółowej analizy notatek pacjenta z II fazy diety, wprowadzenie na stałe dobrze tolerowanych produktów z FODMAP i znikoma ilość produktów źle tolerowanych lub ich całkowite wyeliminowanie; należy wspomnieć iż tolerancja na FODMAP u każdego z pacjentów jest indywidualna i zmienia się co jakiś czas, dlatego też warto spróbować wprowadzić do diety źle tolerowany produkt po upływie około 6 miesięcy.

Dieta Low- FODMAP jest w ostatnim czasie często analizowana w wielu badaniach naukowych, szczególnie jej wpływ leczeniu zespołu jelita drażliwego. Badanie przeprowadzone przez Staudacher i wsp. ilustruje, że u pacjentów z IBS stosujących dietę low-FODMAP w porównaniu z pacjentami stosującymi standardową dietę w IBS zaobserwowano znaczną poprawę stanu zdrowia. W grupie stosującej dietę Low- FODMAP zauważono zmniejszenie częstotliwości wzdęć, bólów brzucha oraz biegunek. Do podobnego wniosku doszli też badacze z grupy Zahedi i współpracowników. Przeprowadzili 6- tygodniowe badanie na 55- osobowej grupie pacjentów z IBS, którzy stosowali dietę Low- FODMAP. Po zakończeniu badania zauważono znaczącą poprawę w ustąpieniu objawów żołądkowo- jelitowych.

Maagaard i wsp. wykazali skuteczność diety low-FODMAP nie tylko w IBS, ale również w nieswoistych chorobach zapalnych jelit. Po 16 miesiącach 86% badanych zgłosiło częściowe lub całkowite zmniejszenie dolegliwości, w szczególności redukcję wzdęć i bólów brzucha. W najnowszej metaanalizie z lutego 2021 roku, która ukazała się w European Journal of Nutrition wykazano, że dieta o niskiej zawartości FODMAP zmniejsza objawy ze strony przewodu pokarmowego i poprawia jakość życia pacjentów z IBS w porównaniu z dietami kontrolnymi.

Podsumowując powyższe informację, dieta low- FODMAP w znaczącym stopniu pomaga w leczeniu IBS oraz innych chorób jelit. Należy jednak pamiętać, że jest to dieta restrykcyjna, ponieważ wyklucza wiele produktów z diety i należy dążyć do skomponowania odpowiednio zbilansowanej diety z eliminacja tylko tych produktów z FODMAP, które powodują objawy u danego pacjenta.

Piśmiennictwo:
1 Mróz M, Korek E.: Znaczenie i skuteczność diety low- FODMAP w leczu zespołu jelita drażliwego; PEDIATR MED RODZ Vol. 16 No. 4, p. 355–361
2. Pawlak K., Rudzik R., Lewiński M., Majcher S., Słuchanowska – Głąbowska S.: Dieta L- FODMAP w leczeni zespołu jelita drażliwego: BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – L, 2017, 2, str. 179 – 183
3. Altobelli, E.; Del Negro, V.; Angeletti, P.M.; Latella, G. Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis. Nutrients 2017, 9, 940. https://doi.org/10.3390/nu9090940